8 lessen uit de praktijk
Een succesvolle bedrijfsopvolging binnen een familiebedrijf door een volgende generatie, is nooit gegarandeerd. Gelukkig kan een eigenaar de overname van zijn onderneming goed voorbereiden en de kans op succes vergroten. Tijdens ons werk als adviseur van familiebedrijven hebben wij in de loop der jaren de volgende acht waardevolle lessen geleerd op dit gebied.
Wie neemt het stokje van me over? Voor veel familie-eigenaren is dit een vraag die hen ‘s nacht wakker houdt. En niet zonder reden. De verkoop van een onderneming of overdracht van een bedrijf aan de volgende generatie is tenslotte een serieuze aangelegenheid. De zittende eigenaar heeft zijn ziel en zaligheid in zijn bedrijf gestopt en veelal geldt dat ook voor de generaties die daaraan vooraf gaan. Gaat de overdracht niet goed? Dan komt de voortgang van het familiebedrijf in gevaar en komen bovendien de familierelaties onder druk te staan. Er staat kortom veel op het spel. Heel veel.
Les 1: Denk strategisch
Zomaar het familiebedrijf ter opvolging overlaten aan de kinderen, en ervan uitgaan dat de onderneming daardoor zal blijven voortbestaan, is geen realistische gedachte. Belangrijk is om vooraf na te denken over de strategische positie van de onderneming. De strategie die ooit is ingezet kan immers allang achterhaald zijn. Om de toekomst van het bedrijf zeker te stellen, is een nieuwe strategie vaak nodig. Voer daarvoor bijvoorbeeld een sterkte-zwakte analyse uit waaruit moet blijken of het bedrijf ook in de toekomst zelfstandig kan blijven voortbestaan. Breng vervolgens de feiten in kaart, bepaal (opnieuw) de visie en de missie, en maak keuzes over wie of wat de organisatie wil zijn. De toekomst van het bedrijf wordt immers door meer bepaald dan de volgende generatie alleen.
Les 2: Je bent niet zoals je kinderen
Een valkuil waar veel eigenaren van familiebedrijven intrappen bij bedrijfsopvolging van het familiebedrijf is dat ze denken dat de volgende generatie met net zoveel passie en inzet het bedrijf wil en kan runnen als zij dat zelf deden. Maar dit is lang niet altijd het geval. Tijden zijn veranderd. De generatie van nu wil niet alleen maar bezig zijn met werken en geld verdienen. Ze willen hun leven het liefst zinvol invullen en dat betekent dat ze ook zoeken naar een gezonde balans tussen werk en privé. Ook al omdat de partners vaak eveneens een druk zijn met hun carriere. Het is zaak om bij de overdracht van het bedrijf rekening te houden met deze mentaliteit. In feite betekent dit dat de organisatie sterker dan ooit moet zijn om een succesvolle overdracht tot stand te brengen.
Les 3: Heb vertrouwen in de jeugd
Een van de meest belangrijke lessen die ik in de loop der jaren als adviseur van familiebedrijven heb geleerd, is dat de vertrekkende eigenaar de volgende generatie veel meer het voordeel van de twijfel moet geven dan hij geneigd is te doen. De jongere generatie van opvolgers mag dan anders in de wedstrijd zitten en niet altijd bereid zijn om alle vrije uren aan de onderneming te besteden. En ze beschikken wellicht niet altijd over de juiste vooropleiding of competenties. Maar één ding spreekt wel degelijk in hun voordeel: een telg van de jongere generatie brengt per definitie nieuw elan en nieuwe inzichten met zich mee. Hij of zij vindt doorgaans makkelijker aansluiting met de nieuwe tijd en de mogelijkheden die dat met zich meebrengt, dan een oudere generatie leider dat doet. Dit is een niet te onderschatten bonus voor de onderneming in het geval van bedrijfsopvolging van het familiebedrijf.
Les 4: Wees niet bang voor vernieuwing
Deze les sluit naadloos aan op de vorige. Familiebedrijven zijn vaak behoudend en conservatief in hun opvattingen over de koers van de onderneming en hoe het bedrijf zou moeten worden geleid. Een nieuwe generatie kan daarin nieuw elan brengen, maar ze kunnen dat niet alleen. Dat nieuwe elan moet ook geborgd zijn bij de externen die betrokken zijn bij de onderneminge. Denk aan de bedrijfsadviseur of accountant. Zolang de ‘bloedgroepen’ van deze externen niet vernieuwen, kan een jongere generatie weinig doen met de ideeën die ze hebben. Wees kortom niet bang voor vernieuwing en voor deze door bij alle betrokken partijen.
Les 5: Stuur kinderen erop uit
In de loop der jaren heb ik gezien dat kinderen van eigenaren bij bedrijfsopvolging van een familiebedrijf die – voordat ze het stokje overnemen eerst buiten de onderneming hebben gewerkt – beter presteren dan kinderen die hun licht nooit elders hebben opgestoken. Bij een ‘ander’ doen ze om te beginnen kennis en vaardigheden op die ze in het eigen familiebedrijf nooit zouden hebben geleerd. Ook krijgen ze eerlijke en kritische feedback die ze in de eigen onderneming vaak minder krijgen. En door even afstand te nemen van het familiebedrijf wordt de ‘honger’ naar een loopbaan bij de eigen onderneming vaak alleen maar aangewakkerd.
Les 6: Neem de tijd
Overdracht kost jaren van tijd. Tijd die nodig is om de volgende generatie spelenderwijs kennis te laten maken met de onderneming en langzaam maar zeker steeds meer verantwoordelijkheden te kunnen geven. Maar ook is tijd nodig om de opvolger in spé een opleidingstraject te kunnen aanbieden en bij voorkeur buiten de eigen organisatie ervaring op te kunnen laten doen. Bovendien is een familiebedrijf in de loop der jaren vaak alleen maar gegroeid waardoor een opvolger per definitie meer inwerktijd en ervaring nodig heeft dan zijn of haar voorganger. Neem kortom de tijd. Met het traject van overdracht kun je niet vroeg genoeg beginnen.
Les 7: Regel professionele governance
Een succesvolle overdracht staat of valt met een goed systeem van professioneel toezicht. Duidelijk moet bijvoorbeeld zijn wie de beslissingen die de organisatie neemt, afstemt met de toezichthouders? Wat de expertise is van de diverse toezichthouders? Wat de rolverdelingen zijn, enzovoorts. Maar ook is het belangrijk dat het toezicht een onafhankelijk orgaan betreft. Dus bij voorkeur geen eigen familieleden of mensen uit de eigen kring als toezichthouder benoemen. Een bewust geselecteerde professionele toezichthouder levert al snel meer waarde op voor de onderneming dan een toevallig bevriend contact.
Les 8: Wegwezen en loslaten!
Misschien is dit wel de allerbelangrijkste les. Een overdracht kan alleen maar succesvol worden als de scheidende eigenaar ook daadwerkelijk vertrekt en de volgende generatie de ruimte geeft om het zelf te doen. Loslaten dus. En niet alsnog een rol willen spelen als commissaris of adviseur. Door over de schouder mee te blijven kijken, krijgt de volgende generatie het gevoel dat ze niet goed genoeg zijn. Ze voelen zich dan niet vrij om te ondernemen zoals ze willen ondernemen en daarmee dooft een deel van het ‘vuur’. Ze zullen dan vooral geneigd zijn de zaak zo te leiden zoals hun voorganger dat deed en steeds op zoek naar goedkeuring. En dat belemmert hoe dan ook verdere groei en vernieuwing.
Wilt u meer weten over bedrijfsopvolging in het familiebedrijf? Dan kunt u met ons contact opnemen voor een vrijblijvend adviesgesprek.
Neem contact op met Clifton Finance: Maarten Vijverberg +31 6 55853074 of Gonneke van der Lee +31 6 52466518.
Bekijk hier het artikel over opvolging binnen familiebedrijven gepubliceerd in het tijdschrift PE bedrijfsopvolging