Familiebedrijven hebben te maken met steeds complexere, snel ontwikkelende omstandigheden en uitdagingen op meerdere vlakken tegelijk. Deze marktdynamiek zorgt ervoor dat verkoop van de middelgrote familieondernemingen vaker wordt overwogen.
Onzekere toekomst; steeds meer uitdagingen
Marktdynamiek voor familiebedrijven is de laatste jaren aan het veranderen. Op allerlei vlakken zijn de uitdagingen toegenomen. Met name ook voor internationaal opererende ondernemingen is de markt complex. Deze uitdagingen zijn samengevat onder meer:
- Toenemende complexiteit en disruptie van de aanvoer van grondstoffen door geopolitieke omstandigheden en de uitloop van de pandemie
- Dynamische economische ontwikkelingen op het gebied van (grondstoffen)prijsstijgingen als gevolg van inflatie en sourcing-issues
- Toename werkkapitaal als gevolg hiervan en complexere voorwaarden bij financiering
- Snelle en grotere veranderingen van (maatschappelijke) trends op het vlak van energietransitie, digitalisering, gezondheid, druk op de arbeidsmarkt en regelgeving
- Zwaardere eisen voor de (financiële) verslaglegging door toenemende regels op het vlak van governance en transparantie van ondernemingen, zie ons artikel over De Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD)
Turbulente wereld en de invloed hiervan bij familieondernemingen
Een aantal van deze ontwikkelingen is niet nieuw en is van alle dag. Waar we sinds kort mee te maken hebben is dat de uitdagingen zich op alle vlakken tegelijk manifesteren. Familiebedrijven hebben op dit moment te maken met de vele dilemma’s op tal van onderwerpen zoals boven beschreven. Professor Alfredo De Massis PHD stelt op een symposium van de het Nederlands Gilde van Famiebedrijfsspecialisten (NGFB) dat er feitelijk sprake is van een polycrisis1. Hij stelt in een van zijn studies de vraag: Hoe gaan familieondernemingen om met de ‘polycrises’? Welke invloed heeft deze polycrises op de besluitvorming binnen de familie en binnen de onderneming?
Door de veelheid aan uitdagingen is het risico van ondernemen toegenomen. Professor John A. Davis, de bedenker van het drie cirkel model voor familiebedrijven beschrijft dat de risico’s zijn toegenomen in een turbulente wereld. De samenleving is complexer en ‘interconnected’. De ontwikkelingen volgen zich sneller achter elkaar op. Voor familiebedrijven is derhalve de vraag hoe zij met de risico’s die deze turbulente wereld gelijktijdig met zich meebrengt omgaan. Op welke wijze kan een antwoord worden gegeven op deze risico’s. Welk risico wil het familiebedrijf nemen met het familiekapitaal? Moeten de activiteiten worden aangepast? Is een mogelijke externe financier te betreken om het risico te mitigeren?
Spreiding van risico’s een oplossing maar niet voor iedereen
Bovenstaande vragen over hoe om te gaan met de polycrisis zullen vanuit een strategisch perspectief moeten worden beantwoord. Een mogelijke strategische richting voor familieondernemingen zou kunnen zijn om de bezittingen wat meer te spreiden in verband met het risico. Door risico-allocatie wordt het familievermogen ‘veiliger’ gesteld. De grotere familieondernemingen hebben vaak al de familieactiviteiten breder verspreid. Kleinere familieondernemingen kunnen de spreiding minder gemakkelijk realiseren. Om de vele risico’s aan te kunnen hebben zij sowieso al een grotere uitdaging omdat de organisatie kleiner is en de buffervermogens sneller verdwijnen.
De kleinere familieondernemingen kunnen kiezen voor samenwerking met een andere sterke partij. In de markten waar de risico’s het sterkst zijn toegenomen zal de consolidatie als eerste plaatsvinden. Waar vroeger vaak de economische omstandigheden een reden waren voor een verkoop of een fusie van de onderneming is dit in de huidige tijd een waaier aan redenen. De reden voor de consolidatie is derhalve niet alleen in gegeven door de markt an sich, maar het aanpassingsvermogen om de uitdagingen op een breed vlak het hoofd te kunnen bieden.
Toegenomen uitdagingen
De waaier aan uitdagingen vereist veelzijdige competenties van het management van de onderneming en ook een vrijwel onbegrensde (tijds)inzet. Tegelijkertijd hebben de opvolgende generaties veel uitdagingen op het familiaire vlak en is de bereidheid om volledig beschikbaar te zijn voor de onderneming beperkter (zie ons blog: ‘Overdracht van de onderneming binnen de familie niet altijd ideaal‘). Al deze ontwikkelingen bij elkaar zijn de belangrijkste drivers van een verdere consolidatieslag bij de Nederlandse familieondernemingen in de komende jaren.
De toekomst wordt minder voorspelbaar, is hier een kans?
Wij kunnen deze bovenstaande ontwikkeling alleen maar aangeven als trend in de huidige tijd. Het is moeilijk te voorspellen of deze trend zich ook in de toekomst voortzet. Mogelijk treden er op korte termijn veranderingen op bijvoorbeeld door een zich wijzigende economie en afvlakkende of zelfs negatieve groei. De ontwikkelingen op lange termijn zijn steeds moelijker te voorspellen. Waar familieonderneming een kwart eeuw geleden nog wel eens een 5- of 10-jaars planning maakten is het heden ten dage al moeilijk drie jaar vooruit te kijken. Toch levert dit ook kans op voor familieondernemingen die behendig en vernieuwend zijn. Want zoals Winston Churchill al zei: “Optimisten zien kansen in elke moeilijkheid”.
Voor meer informatie over dit artikel bel Thomas van ’t Westeinde (0624406144), Gonneke van der Lee (06 52466518) of Maarten Vijverberg (06 55853074)
Bovenstaande blog is geïnspireerd door het symposium georganiseerd door de NGFB en nieuw opgericht gilde voor adviseurs van familiebedrijven. Gebruik is gemaakt van de publicaties van John A. Davis (Cambridge Family Enterprise Group) en Professor Alfredo De Massis PHD, verbonden aan diverse universiteiten.